An Horn, ur stêr en arvar gant an agro-industriezh

Aboe hanter miz gwengolo (pdf) zo moien tennañ dour en dro, ba 19 parrezioù d’ar Sindikad-mesk an Horn(produiñ ha treuzdoigen dour). E-pad an hañv oa ket kavet dour ‘walc’h e stêr Caotoulzac’h ha « ‘oa ket moien ken d’ar sindikadoù all reiñ sikour ». Giz-se ‘neus displeget an traoù d’ar mediaoù rannvro ar Sindikad-mesk ‘distribu dour.

Koulskoude, saotridigezh vras gant nitratoù zo ba’n Horn. Se zo kaoz eo diaes tre kavet dour er vro-se, etre Roscoff ha Plouvorn, Plouescat ha Carantec. Gaoz d’ar soatridigezh-mañ eo bet serret ar penn-sav-dour 17 bloaz zo. Larêt zo bet dija war hon enklask diwar benn Plouvorn zo bet embannet e 2023 : ar Sindikad gemer dour neus afer er Caotoulzac’h abaoe 2007, met ‘neus ket dour walc’h e barzh ar stêr-mañ, hag ar Sindikad oar mat un dra-se. « Bep bloaz, strishaet eo an dour » eme Philippe Bras, prezidant ar gevredigezh « agréée de pêche et de protection aquatique de Morlaix (AAPMA) ».

Alies awalc’h e vez lavaret gant Sindikad-mesk an Horn pe gant ar gomision lec’hel evit an dour (CLE), e c’hallo bout digoret en dro sav-dour an Horn a-benn prestik. Met ar stêr a chom unan deus ar re saotretañ gant ar nitratoù e Breizh. N’eus ket nemet teurel ur sell ouzh ar gartenn diwehañ diwar-benn kalite ar stêrioù e Breizh, bet embanned e miz Even gant Arsella an endro Breizh.
Prezidant ar CLE Sage Léon Tregor, Guy Pennec, ‘neus spi e vefe digoret en-dro an sav-dour a-benn 2028, « tost warc’hoazh », hervezañ.

« Ul labour kalet zo bet graet gant ar disavourien ha tud an tiez-gwer » evit digreskiñ an diskargoù nitrat. Evit tennañ dour en dro, e vo ret liveoù an nitratoù chom dindan 50 mg/l, e-pad pemp bloavezh. Met er bloaz-mañ, hervez un teknikour lec’hel, zo bet kavet feurioù ouzhpenn 50 mg/l gant daou savadenn graet e miz Gouere hag e miz Eost.

Disoursi a semblant bezañ merourien an tiriad, met ur bern labour zo d’ober c’hoazh. Sur awalc’h, a-benn an hañv 2025, e vo adskrivet kasi ar memes pennadoù gant kazetennoù ar vro hag ar re oa bet embannet ar bloaz a-raok diwar-benn strishadurioù implij an dour. Chom a ra ivez afer saotradur ar pestisidoù. Rak ouzhpenn bout unan deus ar vro e lec’h ‘vez kavet ar muiañ a bennoù-moc’h, e vez gounezet legumaj a-greñv ba diazadoù doureier (bassin-versant) an Horn.

Jennifer Laurent a zo ijinourez studioù en Institud skol-veur europa ar mor e Brest. Studiet he deus elfennoù war yec’hed ur pesk sentinel, ar flet, en aberoù disheñvel. En he zezenn, bet embanned e 2023, he deus keñveriet unnek diziad doureier e Breizh. An Horn eo an hini soatretañ gant ar pestisidoù. Kostez Kastell-paol, eo 6,93 ug/l ar c’hementad hollek a bestisidoù. Diskouez a ra he studiadenn ur respont molekulel kreñv gant ar flet (pdf), ur pesk plat a vev en aber. (Diverrad an tezenn e kapsul video amañ.)

E-mesk ar stasionoù e Penn-ar-Bed, an Horn eo an hini nemetañ o vezañ er rouedad a heul live ar produioù fitoyec’hedel an dour (Corpep), bet savet gant DREAL Roazhon. Pa vez lennet an titouroù roet gant ar rouedad, e ta gwall sklaer pegen saotret eo an Horn. « Unan deus ar sistem soatret a muiañ gant ar pestisidoù e rannvro Breizh. » […] Gant kod ar yec’hed foran e vez termenet an treuz en dour ingalet da 0,1 μg/l evit bep danvez. E 2023, e oa unnek danvezenn a yae pelloc’h.

Jennifer Laurent he deus graet an enklask evit kompren efedoù ar pestisidoù a vez kavet en Horn. Roet he deus d’ar peske (flet) yaouank ur c’hoktel pestisidoù graet gant AMPA, Métazachlore ESA, Métolachlore ESA ha Glyphosate. An dizoc’hoù a vo kinniget war lec’h da Ajañs Dour Liger-Breizh. Ne deus ket c’hoant an Ajañs treuskas anezhe deomp.

Dastumet oa bet an traoù e traoñ ar stêr,  met kement-se a ziskouez pegen bras eo ar saotradur a-orin eus al labour-douar war lec’h-se : gant an nitratoù pe gant ar pestisidoù, eo gwall-gaset stêr an Horn gant labour an agro-industriezh.

« Faot a ra deomp sellet ouzh ar gwirionez », eme Philippe Bras. Ankeniet eo ar besketaer : ma vo saotret ar pesked hag ar c’hrestneg, e vo efedoù war yech’ed an tud.